Trong thế giới công nghệ hiện đại, dữ liệu cá nhân và công việc là tài sản vô giá, và ổ đĩa cứng chính là nơi lưu trữ chúng. Tuy nhiên, không có thiết bị công nghệ nào có thể hoạt động hoàn hảo mãi mãi, và ổ đĩa cũng không ngoại lệ. Khi ổ đĩa gặp sự cố, bạn có thể mất đi hàng năm trời dữ liệu quan trọng chỉ trong tích tắc. May mắn thay, với sự phát triển của các thuật toán tìm kiếm và công nghệ phần mềm, hiện có nhiều công cụ miễn phí giúp bạn dự đoán trước các sự cố ổ đĩa, từ đó có đủ thời gian để sao lưu dữ liệu và thay thế ổ đĩa kịp thời. Việc chủ động kiểm tra sức khỏe ổ cứng định kỳ là một bước thiết yếu để đảm bảo an toàn cho dữ liệu và duy trì hiệu suất hệ thống.
Các Công Cụ Kiểm Tra Sức Khỏe Ổ Đĩa Tích Hợp Sẵn Trên Windows
Trước khi tìm đến các phần mềm của bên thứ ba, bạn nên tận dụng những gì hệ điều hành Windows đã cung cấp. Đây là những công cụ cơ bản nhưng hiệu quả để kiểm tra sức khỏe ổ đĩa và phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.
CHKDSK – Lệnh Kiểm Tra Lỗi Đơn Giản
CHKDSK (Check Disk) là công cụ đơn giản nhất để quét và sửa lỗi ổ đĩa. Bạn có thể truy cập bằng cách mở Command Prompt với quyền quản trị viên (Administrator) và nhập lệnh chkdsk C: /f /r để quét ổ đĩa chính của mình (thay C: bằng ký tự ổ đĩa bạn muốn kiểm tra).
- Tham số
/fsẽ tự động sửa các lỗi mà CHKDSK tìm thấy. - Tham số
/rgiúp xác định các thành phần bị hỏng (bad sectors) và cố gắng phục hồi thông tin có thể đọc được từ chúng.
Quá trình này có thể mất khá nhiều thời gian, đặc biệt đối với các ổ đĩa có dung lượng lớn, vì vậy hãy đảm bảo bạn có đủ thời gian và không cần sử dụng máy tính trong lúc đó.
Lệnh CHKDSK đang chạy trong cửa sổ Command Prompt trên Windows để kiểm tra ổ đĩa I.
S.M.A.R.T. và Event Viewer – Theo Dõi Cảnh Báo Sớm
Windows cũng tích hợp khả năng giám sát S.M.A.R.T. (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology), một công nghệ cho phép ổ đĩa tự phân tích và báo cáo về tình trạng của mình. Bạn có thể sử dụng Event Viewer để theo dõi các sự cố liên quan đến ổ đĩa. Mở Event Viewer và điều hướng đến Windows Logs > System, sau đó lọc các sự kiện (events) theo nguồn là Disk. Tìm kiếm các thông báo cảnh báo về sức khỏe ổ đĩa – những thông báo này thường xuất hiện vài ngày hoặc vài tuần trước khi ổ đĩa hỏng hoàn toàn, cung cấp các dấu hiệu ổ cứng sắp hỏng rất quan trọng.
Event Viewer hiển thị các thuộc tính S.M.A.R.T. của ổ đĩa trong nhật ký hệ thống của Windows, giúp theo dõi sức khỏe ổ cứng.
Performance Monitor – Giám Sát Hiệu Suất Thời Gian Thực
Để giám sát chi tiết hơn, Windows Performance Monitor theo dõi các chỉ số hiệu suất ổ đĩa theo thời gian thực.
- Truy cập bằng cách gõ
perfmonvào hộp thoại Run (nhấnWin + R). - Nhấp vào biểu tượng dấu cộng màu xanh lá cây để thêm bộ đếm (counters).
- Chọn Physical Disk từ danh sách đối tượng hiệu suất.
- Chọn các chỉ số như “Avg. Disk Queue Length” (Chiều dài hàng đợi ổ đĩa trung bình) hoặc “Disk Read Bytes/sec” (Số byte ổ đĩa đọc mỗi giây) để theo dõi.
Performance Monitor của Windows hiển thị biểu đồ hiệu suất ổ đĩa, với chỉ số bytes đọc trung bình mỗi giây.
Storage Spaces – Tăng Cường Redundancy Dữ Liệu
Tính năng Storage Spaces trong Windows cho phép bạn kết hợp nhiều ổ đĩa lại với nhau thành một nhóm lưu trữ và tự động giám sát sức khỏe của chúng. Tính năng này yêu cầu thiết lập thông qua Settings > System > Storage > Manage Storage Spaces trong cài đặt lưu trữ nâng cao. Khi đã cấu hình, nó sẽ gửi thông báo khi ổ đĩa có dấu hiệu hỏng và có thể duy trì dữ liệu dự phòng (data redundancy) trên các ổ đĩa còn khỏe. Đây là một giải pháp hữu ích để bảo vệ dữ liệu trên ổ cứng khỏi các sự cố bất ngờ.
Tùy chọn tạo nhóm lưu trữ mới trong tính năng Storage Spaces của Windows để quản lý và bảo vệ dữ liệu trên ổ cứng.
Các công cụ tích hợp sẵn này hoạt động tốt cho việc giám sát cơ bản, nhưng chúng thiếu các báo cáo sức khỏe chi tiết mà các phần mềm chuyên dụng của bên thứ ba cung cấp.
Các Phần Mềm Kiểm Tra Sức Khỏe Ổ Cứng Bên Thứ Ba Đáng Tin Cậy
Để có cái nhìn sâu hơn về tình trạng ổ đĩa của mình, bạn nên cân nhắc sử dụng các phần mềm chuyên dụng. Chúng cung cấp thông tin chi tiết hơn và các tính năng nâng cao mà các công cụ của Windows không có.
1. CrystalDiskInfo: Phần Mềm Giám Sát Ổ Đĩa Thân Thiện Với Người Dùng
CrystalDiskInfo nổi bật là công cụ giám sát ổ đĩa dễ sử dụng nhất hiện nay. Giao diện trực quan của nó hiển thị mọi thứ bạn cần biết chỉ trong nháy mắt, giúp bạn dễ dàng kiểm tra sức khỏe ổ cứng.
Giao diện CrystalDiskInfo hiển thị tình trạng sức khỏe ổ đĩa ở mức Cảnh báo (Caution) với màu vàng, cho biết ổ cứng có vấn đề.
Hệ thống mã hóa màu sắc giúp đánh giá sức khỏe ổ đĩa trở nên đơn giản:
- Màu xanh dương hoặc xanh lá cây cho thấy sức khỏe tuyệt vời hoặc tốt.
- Màu vàng cảnh báo thận trọng (Caution).
- Màu cam báo hiệu có vấn đề.
- Màu đỏ là tín hiệu cần thay thế ngay lập tức.
Hãy đặc biệt chú ý đến các thuộc tính S.M.A.R.T. quan trọng như Reallocated Sectors Count (số lượng sector được phân bổ lại), Current Pending Sector Count (số lượng sector đang chờ xử lý), và Uncorrectable Error Count (số lỗi không thể sửa được). Số lượng tăng lên trong các danh mục này thường dự đoán sự cố sắp xảy ra, đôi khi chỉ vài tuần trước khi ổ đĩa thực sự hỏng.
CrystalDiskInfo cũng có thể gửi thông báo qua email khi sức khỏe ổ đĩa thay đổi. Bạn có thể bật tính năng này thông qua Function > Alert Features > Mail Settings để luôn được thông báo ngay cả khi không ở trước máy tính.
Tuy nhiên, đừng hoàn toàn phụ thuộc vào các chỉ số này. Một số ổ đĩa có thể hỏng mà không báo trước dù hiển thị sức khỏe tốt, trong khi một số khác vẫn tiếp tục hoạt động nhiều năm sau khi có cảnh báo màu vàng. Hãy sử dụng CrystalDiskInfo như một phần của chiến lược giám sát rộng hơn, chứ không phải là biện pháp phòng thủ duy nhất chống lại việc mất dữ liệu.
Tải xuống: CrystalDiskInfo (Miễn phí)
2. HWiNFO: Công Cụ Giám Sát Phần Cứng Toàn Diện
HWiNFO đưa việc giám sát phần cứng lên một tầm cao mới, và sức khỏe ổ đĩa chỉ là một trong số các tính năng chính của nó. Công cụ này có thể khiến người mới bắt đầu bị “ngợp” bởi lượng thông tin khổng lồ. Trong khi CrystalDiskInfo hiển thị những thông tin cần thiết, HWiNFO lại hiển thị mọi chỉ số phần cứng có thể hình dung được.
HWiNFO hiển thị chi tiết các thuộc tính S.M.A.R.T. và thông tin kỹ thuật của ổ đĩa SATA, giúp người dùng theo dõi sức khỏe phần cứng.
Sau khi cài đặt HWiNFO, điều hướng đến phần Drives để tìm dữ liệu S.M.A.R.T. chi tiết cùng với các chỉ số nhiệt độ và thống kê hiệu suất. HWiNFO có thể ghi lại các chỉ số ổ đĩa theo thời gian và tạo báo cáo chi tiết, tiết lộ các mô hình suy giảm dần. Dữ liệu lịch sử này rất hữu ích để phát hiện các xu hướng mà các ảnh chụp nhanh một thời điểm có thể bỏ lỡ.
Nhiệt độ ổ đĩa dao động dưới tải trọng, ảnh hưởng đến tốc độ đọc/ghi trong các hoạt động chuyên sâu. HWiNFO cung cấp khả năng giám sát thời gian thực, cho phép bạn theo dõi nhiệt độ cao, một trong những nguyên nhân chính khiến ổ cứng bị hỏng.
HWiNFO hiển thị hoạt động đọc và ghi dữ liệu theo thời gian thực của ổ đĩa SATA, giúp theo dõi hiệu suất và tìm nguyên nhân ổ cứng hỏng.
Phiên bản miễn phí của HWiNFO đáp ứng hầu hết các nhu cầu giám sát một cách lý tưởng. Tuy nhiên, sức mạnh này đi kèm với sự phức tạp. Bạn có thể cảm thấy lạc lõng khi điều hướng qua hàng tá danh mục cảm biến và hàng trăm chỉ số riêng lẻ. Tuy nhiên, nếu bạn muốn giám sát toàn diện và không ngại học hỏi, HWiNFO mang lại chi tiết không gì sánh bằng.
Tải xuống: HWiNFO (Miễn phí)
3. HDDScan: Kiểm Tra Chủ Động Với Các Bài Test Chuyên Sâu
HDDScan có một cách tiếp cận khác, tập trung vào việc kiểm tra chủ động thay vì giám sát thụ động. Nó thực hiện các quét bề mặt (surface scans) và kiểm tra áp lực (stress tests). Các bài kiểm tra chủ động này có thể tiết lộ các vấn đề không xuất hiện trong các báo cáo sức khỏe tiêu chuẩn, đặc biệt là các sector xấu đang phát triển hoặc tốc độ đọc không nhất quán.
Giao diện HDDScan hiển thị thông tin cơ bản của ổ cứng được phát hiện, sẵn sàng cho các bài kiểm tra chuyên sâu về bad sector.
Công cụ này hoạt động với hầu hết mọi thiết bị lưu trữ bạn có thể kết nối với máy tính, từ HDD, SSD, USB flash drive, thẻ SD cho đến các thiết bị lưu trữ gắn mạng (NAS). Giao diện của HDDScan có vẻ lỗi thời nhưng vẫn rất chức năng. Bạn chỉ cần chọn ổ đĩa, chọn loại kiểm tra và để nó chạy. Nó cung cấp nhiều loại kiểm tra khác nhau, mỗi loại phục vụ một mục đích riêng. Quét bề mặt kiểm tra từng sector một cách có phương pháp, trong khi kiểm tra xác minh đọc đo thời gian truy cập trên toàn bộ ổ đĩa.
Lưu ý rằng việc kiểm tra chủ động có thể mất hàng giờ để hoàn thành và gây hao mòn thêm cho các ổ đĩa cũ, có khả năng đẩy nhanh sự cố ở các ổ cứng đã bị lỗi.
HDDScan nổi trội trong việc xác nhận các nghi ngờ hơn là giám sát định kỳ. Nếu máy tính của bạn bắt đầu hoạt động chậm chạp hoặc tệp tin đôi khi bị hỏng, việc kiểm tra bằng HDDScan có thể xác định xem ổ đĩa có phải là nguyên nhân gây ra những vấn đề này hay không.
Đừng chạy các bài kiểm tra chuyên sâu thường xuyên trên các ổ đĩa khỏe mạnh. Hãy dành HDDScan để khắc phục sự cố cụ thể hoặc thực hiện phân tích chi tiết trước khi di chuyển dữ liệu quan trọng. Để giám sát hàng ngày, hãy sử dụng các lựa chọn thay thế nhẹ nhàng hơn.
Tải xuống: HDDScan (Miễn phí)
4. HDDLife: Dự Đoán Tuổi Thọ Ổ Cứng
HDDLife là một công cụ cân bằng giữa sự đơn giản và chi tiết, tập trung vào tuổi thọ của ổ đĩa thay vì chỉ tình trạng sức khỏe hiện tại. Nó hiển thị khả năng giám sát nhiệt độ theo thời gian thực, được hiển thị nổi bật cùng với phần trăm sức khỏe ổ cứng.
Giao diện hiển thị thông tin quan trọng một cách nhanh chóng: nhiệt độ ổ đĩa, tổng số giờ hoạt động và điểm sức khỏe dựa trên phần trăm. Không giống như một số công cụ khác chỉ báo cáo “tốt” hoặc “xấu”, HDDLife cố gắng dự đoán tuổi thọ còn lại của ổ đĩa dựa trên các mẫu sử dụng và phân tích thuộc tính S.M.A.R.T.
Các chỉ số hiệu suất giúp phân biệt giữa các ổ đĩa đang gặp sự cố và những ổ đĩa chỉ đơn thuần là đã cũ. Tuy nhiên, HDDLife chỉ cung cấp bản dùng thử miễn phí 15 ngày trước khi chuyển sang phiên bản freeware. Đối với việc kiểm tra ổ đĩa không thường xuyên, giới hạn này khiến các lựa chọn thay thế miễn phí trở nên thực tế hơn.
Tải xuống: HDDLife (Miễn phí)
5. GSmartControl: Sự Kết Hợp Giữa Đơn Giản và Chuyên Sâu
GSmartControl là một lựa chọn cân bằng giữa sự đơn giản và chiều sâu kỹ thuật. Nó là một trong những cách được khuyến nghị để kiểm tra dung lượng ổ đĩa thực tế và đảm bảo bạn nhận được đúng những gì mình đã trả.
Giao diện chính giữ mọi thứ đơn giản với kiểm tra sức khỏe cơ bản hiển thị “PASSED” hoặc “FAILED” cho mỗi ổ đĩa được kết nối. Nhưng điểm sáng của nó nằm ở giao diện theo tab. Tab General cung cấp thông số kỹ thuật đầy đủ của ổ đĩa, từ phiên bản firmware đến tốc độ giao tiếp.
Trong khi đó, phần Attributes hiển thị mọi thông số S.M.A.R.T. với giá trị hiện tại, ngưỡng và dự đoán lỗi. Tab Self-Tests cho phép bạn chạy các quy trình chẩn đoán khác nhau trực tiếp từ giao diện. Các bài kiểm tra ngắn thường hoàn thành trong vài phút, trong khi các bài kiểm tra mở rộng cung cấp xác thực ổ đĩa kỹ lưỡng.
Không giống như một số công cụ chỉ đọc dữ liệu hiện có, GSmartControl chủ động kiểm tra các ổ đĩa của bạn. Ngoài ra, nhật ký lỗi và giám sát nhiệt độ bổ sung thêm các tính năng. Dữ liệu nhiệt độ lịch sử giúp xác định các ổ đĩa chạy quá nóng, trong khi nhật ký lỗi tiết lộ các vấn đề có thể không kích hoạt cảnh báo S.M.A.R.T. ngay lập tức.
GSmartControl hoạt động đáng tin cậy trên các loại ổ đĩa và nhà sản xuất khác nhau. Giao diện có vẻ lỗi thời nhưng vẫn đầy đủ chức năng, ưu tiên thông tin hơn là tính thẩm mỹ.
Tải xuống: GSmartControl (Miễn phí)
Việc thường xuyên giám sát ổ đĩa là cách tốt nhất để bảo vệ dữ liệu, thay vì chỉ hy vọng vào may mắn. Các công cụ này cung cấp những dấu hiệu cảnh báo cần thiết để bạn có thể sao lưu dữ liệu trước khi thảm họa xảy ra. Hãy nhớ rằng, ngay cả các ổ đĩa khỏe mạnh cũng cần được thiết lập đúng cách. Khi thay thế một ổ đĩa bị hỏng, hãy đảm bảo định dạng ổ đĩa mới trước khi bạn bắt đầu lấp đầy dữ liệu. Bạn có ý kiến hay kinh nghiệm nào khác trong việc kiểm tra và duy trì sức khỏe ổ cứng không? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới!
