Nếu bạn thường xuyên rơi vào tình trạng quên gần như ngay lập tức những gì mình vừa đọc, thì việc xây dựng một hệ thống quản lý tri thức cá nhân (PKM – Personal Knowledge Management) có thể là giải pháp cốt lõi giúp bạn cuối cùng ghi nhớ và vận dụng những gì mình học được. Dưới đây là cách tôi đã áp dụng để đạt được hiệu quả này, mang lại một phương pháp toàn diện để cải thiện khả năng tiếp thu và sử dụng thông tin.
Cách Hệ Thống PKM Thống Nhất Thông Tin
Trước khi xây dựng hệ thống quản lý tri thức cá nhân của mình, tôi không có một phương pháp tiếp cận rõ ràng hay có tổ chức để nắm bắt những gì tôi đọc. Mọi thông tin đều bị phân tán ở nhiều nơi khác nhau: các đoạn highlight sách nằm rải rác trong Apple Books, các bài báo đã lưu bị chôn vùi trong Pocket, ghi chú bài giảng thất lạc trong sổ tay, và những ý tưởng ngẫu nhiên lại xuất hiện trong bất kỳ ứng dụng ghi chú nào tôi đang dùng trên điện thoại vào thời điểm đó. Tình trạng này gây ra sự choáng ngợp và mỗi khi cần tham khảo lại một thông tin nào đó, đó luôn là một quá trình tẻ nhạt và tốn thời gian. Một trong những lợi ích chính mà hệ thống PKM mang lại để giúp bạn ghi nhớ nhiều hơn từ mỗi cuốn sách bạn đọc là khả năng tập trung hóa thông tin vào một địa điểm duy nhất.
Giao diện phần mềm Logseq hiển thị các đoạn văn bản được đánh dấu, minh họa việc tập trung ghi chú trong hệ thống PKM
Thay vì để các mảnh thông tin nằm rải rác trên nhiều nguồn khác nhau, như sách vật lý hay các ứng dụng ghi chú, tôi sử dụng Logseq làm trung tâm kiến thức của mình. Giờ đây, các đoạn highlight sách, ghi chú và thậm chí cả những ý tưởng thoáng qua đều được tập hợp về một nơi duy nhất. Tuy nhiên, công cụ năng suất bạn chọn lựa ít quan trọng hơn nhiều so với hệ thống bạn xây dựng và cách bạn tổ chức nó. Dù bạn ưa thích Logseq, Obsidian, Notion, hay thậm chí là một cuốn sổ tay vật lý, điều quan trọng là tạo ra một cấu trúc phù hợp với bạn – một cấu trúc giúp bạn dễ dàng nắm bắt, kết nối và truy xuất thông tin khi cần.
Tương Tác Chủ Động Với Nội Dung
Nếu bạn muốn học nhanh hơn và ghi nhớ thông tin tốt hơn, việc tương tác chủ động với tài liệu là yếu tố cực kỳ quan trọng. Đơn thuần đọc một cuốn sách là chưa đủ – bạn phải hoàn toàn tham gia vào quá trình học tập.
Trang sách 'Getting Things Done' trong ứng dụng Apple Books với những đoạn văn được tô sáng, thể hiện kỹ thuật đánh dấu thông tin quan trọng khi đọc sách
Một cách để thực hiện điều này là đánh dấu các đoạn văn quan trọng khi bạn đọc. Việc này sẽ giúp bạn tập trung vào thông tin chính và giúp việc xem lại sau này dễ dàng hơn. Bạn cũng có thể ghi chú trong khi đọc và sử dụng từ ngữ của riêng mình. Điều này không chỉ giúp ghi nhớ thông tin mà còn buộc bạn phải xử lý và hiểu sâu hơn về tài liệu.
Kỹ thuật tiếp theo mà tôi đã áp dụng là tóm tắt toàn bộ chương hoặc các phần. Sau khi hoàn thành một chương, tôi sẽ viết một bản tóm tắt các điểm chính và những thông tin đắt giá. Điều này cho phép tôi xem lại thông tin quan trọng một cách nhanh chóng và dễ dàng, đặc biệt khi chuẩn bị cho các kỳ thi hoặc dự án.
Liên Kết Hai Chiều Để Tạo Kết Nối Sâu Sắc
Một trong những tính năng hữu ích nhất mà bạn sẽ tìm thấy trong nhiều ứng dụng quản lý tri thức cá nhân là liên kết hai chiều (bi-directional linking). Đây về cơ bản là một cách để tạo mối quan hệ hai chiều giữa các ghi chú của bạn. Thay vì chỉ lưu trữ thông tin trong các kho riêng lẻ, liên kết hai chiều cho phép bạn dệt một mạng lưới các ý tưởng liên kết với nhau, từ đó làm sâu sắc thêm sự hiểu biết và giúp thông tin dễ dàng được tìm thấy hơn.
Giao diện trang ghi chú về kỹ thuật Pomodoro trong Logseq, minh họa cách liên kết hai chiều để kết nối các ý tưởng năng suất
Tôi sử dụng Logseq để ghi chú và tổ chức ghi chú từ sách và tệp PDF. Khi ghi chú trong Logseq, tôi có thể liên kết một trang với trang khác bằng cách sử dụng dấu ngoặc kép [[ ]] và gõ tên trang. Điều này tạo ra một liên kết cho phép tôi dễ dàng chuyển đổi giữa các trang để xây dựng các kết nối.
Ví dụ, giả sử tôi đang đọc một bài viết về các phương pháp năng suất thiết yếu đáng biết và bắt gặp Kỹ thuật Pomodoro. Tôi có thể tóm tắt điều này trên một trang trong Logseq và gắn thẻ với tham chiếu [[Năng suất]]. Sau đó, khi đọc một bài viết khác về kỹ thuật chặn thời gian (time blocking), tôi có thể tạo trang của nó và sử dụng cùng thẻ [[Năng suất]] đó. Bằng cách này, Logseq kết nối hai khái niệm liên quan – Kỹ thuật Pomodoro và chặn thời gian – giúp tôi dễ dàng nhận ra mối liên hệ giữa chúng.
Biểu đồ mối quan hệ (graph view) trong Logseq, hiển thị sự liên kết giữa các khái niệm năng suất như Pomodoro và Time Blocking, giúp hình dung mạng lưới kiến thức cá nhân
Việc liên kết các ghi chú liên quan với nhau có thể khơi dậy những hiểu biết mới và sự thấu hiểu sâu sắc hơn về cách các khái niệm này liên hệ với nhau. Khi mạng lưới ghi chú được liên kết của bạn phát triển, độ sâu của sự hiểu biết cũng tăng lên, giúp bạn dễ dàng ghi nhớ các khái niệm chính, nhìn thấy các kết nối và cuối cùng là sử dụng thông tin hiệu quả hơn.
Lên Lịch Phiên Đọc Sau và Đánh Giá
Plugin Readwise hoạt động trong Logseq, cho phép đồng bộ hóa và tập trung các điểm nổi bật (highlights) từ nhiều nguồn khác nhau vào hệ thống PKM để dễ dàng xem lại
Các ứng dụng đọc sau (read-it-later apps) giúp bạn xem lại các bài viết thú vị khi có nhiều thời gian hơn. Tôi sử dụng Readwise để nhập và đồng bộ hóa các đoạn highlight từ nhiều nguồn khác nhau với Logseq, cho phép tôi có một nơi tập trung cho tất cả ghi chú và điểm nhấn của mình. Tuy nhiên, bạn vẫn cần lên lịch thời gian để xem lại các mục đã lưu để đọc sau.
Tôi thường đặt lịch các phiên xem lại vào cuối tuần. Điều này giúp tôi khám phá các ý tưởng và suy nghĩ mà tôi đã thu thập được theo thời gian trong hệ thống PKM của mình. Tôi sử dụng các phiên xem lại này để làm mới trí nhớ, tìm kiếm các mối liên hệ giữa các ý tưởng, sắp xếp lại ghi chú và xóa thông tin không còn cần thiết.
Bạn có thể lên lịch xem lại tùy theo nhu cầu và sở thích của mình. Một số người thích phiên xem lại hàng ngày, trong khi những người khác có thể chọn các phiên hàng tuần hoặc hai tuần một lần. Mục tiêu là thường xuyên xem lại các ghi chú của bạn để củng cố việc học và giữ thông tin luôn mới mẻ, vì não bộ của chúng ta có xu hướng quên đi mọi thứ theo thời gian.
Tìm Kiếm Cơ Hội Ứng Dụng Kiến Thức
Một hệ thống quản lý tri thức cá nhân (PKM) không chỉ đơn thuần là một tủ tài liệu kỹ thuật số để lưu trữ thông tin, mà còn là một công cụ giúp bạn sử dụng thông tin một cách hiệu quả. Nếu bạn chỉ sử dụng hệ thống PKM của mình để lưu trữ, bạn chưa tận dụng hết tiềm năng của nó.
Nhưng khi bạn sử dụng kiến thức đã tiếp thu theo những cách có ý nghĩa và thực tế, nó sẽ trở thành một công cụ thiết yếu mang lại lợi ích cho cuộc sống và công việc hàng ngày của bạn. Chìa khóa để nội hóa những gì bạn đã học là chủ động áp dụng nó. Một trong những cách tốt nhất để đạt được điều này là chọn và đọc những cuốn sách phù hợp với nhu cầu hoặc mục tiêu hiện tại của bạn.
Khi bạn tập trung vào các mục tiêu cụ thể, bạn có thể ưu tiên học hỏi những kiến thức tác động trực tiếp đến sự phát triển của mình. Sau khi đã nắm bắt được những hiểu biết đó, đừng để chúng nằm yên trong hệ thống PKM của bạn, mà hãy tìm cách áp dụng chúng vào cuộc sống hàng ngày.
Một cách khác để thực hành những gì bạn đã thu thập trong hệ thống của mình là dạy hoặc chia sẻ thông tin đó với người khác. Việc giải thích những gì bạn học được bằng lời của chính mình buộc bạn phải hiểu nó rõ hơn. Dù bạn đang viết một bài đăng trên blog, thảo luận một ý tưởng với bạn bè, hay hướng dẫn ai đó, việc giảng dạy là một trong những cách hiệu quả nhất để củng cố kiến thức.
Một hệ thống quản lý tri thức cá nhân giúp tạo ra các mối liên hệ giữa các ý tưởng, làm sâu sắc thêm sự hiểu biết của bạn và chủ động áp dụng những gì bạn đã học vào cuộc sống hàng ngày. Bằng cách tích cực sử dụng và xem lại những hiểu biết được lưu trữ trong hệ thống PKM của bạn, bạn sẽ biến nó thành một nguồn tài nguyên thực tế mà bạn có thể áp dụng để đưa ra các quyết định thông minh hơn, giải quyết vấn đề và đạt được mục tiêu của mình.
